ناآگاهی در شناخت دوست از دشمن بسیاری از مردم هر چند که به طور طبیعی از دشمن پرهیز می کنند و خود را از اذیت و بدی حفظ می کنند، اما در شناخت دوست از دشمن دچار اشتباه و خطا می شوند. انسان همانند هر جانداری در وجود خویش نوعی احساس را می یابد که وی را از دشمن دور نگه می دارد. واکنش های طبیعی آدمی جانش را از خطرها حفظ کرده و زمینه های رشد و تعالی او را فراهم می آورد؛ زیرا بسیاری از دشمنان یا با اصل جان و بقای آدمی مخالفت دارند و می کوشند تا او را از محیط خویش حذف کنند و یا این که فرصت رشد و تعالی را از وی می ستانند. مردم هر چند به طور طبیعی از مفهوم دشمن آگاهی دارند و خوب آن را درک می کنند و آن را همانند شناخت شبه حضوری و شهودی می شناسند ولی در حوزه مصادیق نه تنها دچار اشتباه می شوند بلکه حتی دشمنانی را به عنوان دوست می پذیرند و تا زمانی که آسیب های جدی و خطرناک از آنها ندیدند از دشمن بودنشان آگاهی نمی یابند. از این رو قرآن بر لزوم شناسایی دشمنان و آماده سازی برای مقابله با آنان (فاطر آیه ۶) و هم چنین جایگاه ویژه دشمن شناسی، در تضمین هدایت و مصونیت از انحراف (نساء آیه ۴۴ و ۴۵) تأکید می ورزد و بر اهمیت شناخت دشمن و راه های نفوذ آن توجه می دهد. از آن جایی که انسان با دشمنانی پیچیده تر از خود رو به روست که برخی از آن ها حتی دیده نمی شوند درحالی که آنان همه رفتارهای آدمی را می نگرند و نیز دشمنانی از جنس انسانی هستند که در مسیر تکاملی بشر قرار می گیرند و اجازه حرکت و یا رشد و اصلاح نمی دهند، لذا قرآن آیات بسیاری را به دشمن شناسی و ملاک ها و معیارهای آن اختصاص داده است. خداوند در آیات ۴۳ و ۴۵ سوره نساء و نیز ۶۰ سوره انفال با توجه به آگاهی و علم مطلق خداوند به جزئیات و کلیات امور هستی توضیح می دهد که خداوند آگاه تر از هر کسی نسبت به دشمنان خود و مومنان است و حتی علم و آگاهی خداوند به اندیشه های توطئه آمیز دشمنان (بقره آیه ۱۳۷ و محمد آیات ۲۹ و ۳۰) و عدم آگاهی و شناخت مومنان نسبت به برخی از دشمنان (انفال آیه ۶۰) و محدودیت آگاهی و شناخت مومنان (نساء آیه ۴۳ و ۴۵) موجب می شود که انسان ها نیازمند راهنمایی خداوند شوند تا در دام دشمنانی نیافتند که ایشان را به سوی هلاکت ابدی می کشانند (آل عمران آیه ۱۱۸ و نساء آیه ۴۵) از این رو خداوند در آیه ۴۵ سوره نساء و ۶۰ سوره انفال به ضرورت توجه به وحی برای شناخت دشمن در کنار تعقل و اندیشه (آل عمران آیه ۱۱۸) اشاره می کند تا از این طریق خود را از توطئه های دشمنان در امان نگه دارند (آل عمران آیه ۱۱۸) بنابراین لازم است با توجه به علم و آگاهی مطلق و کامل خداوند، ملاک های دشمن شناسی را از زبان وحی بشناسیم و بدان عمل کنیم تا خدای نکرده در دام دشمنان دوست نما نیافتاده و آسیب نبینیم. راه های تشخیص دشمن اصولاً دشمن به کسی گفته می شود که خصم جان و مال و عرض آدمی است و فرصت ها، ابزارها و امکانات آدمی را از وی می گیرد و یا کاهش می دهد تا نتواند در آسایش و آرامش باشد و آینده او را به سوی بدبختی و شقاوت و نابودی می کشاند. بنابراین می توان گفت که یکی از مهم ترین راه های شناخت دوست از دشمن، آثار اعمال و رفتارهای او است. دشمن ممکن است که فلان رفتار را نسبت به شخص شما نداشته باشد ولی بینش و نگرشی دارد که نشان می دهد اعمال و رفتاری را که نسبت به دیگری انجام می دهد در زمانی که به نظر وی فرصت خوبی است همان رفتار را نسبت به شما نیز ادا خواهد داشت. به سخن دیگر، شخصی که در نزد شما به تمسخر و تحقیر دیگری می پردازد و یا غیبت و بدگویی می کند و به سادگی تهمت می زند و از دشنام دادن و اهانت کردن واهمه ای ندارد، چنین شخصی بی گمان پشت سر شما نیز این گونه عمل می کند. بنابراین هرکسی که برای مقام و منزلت انسان ها ارزش و کرامتی قائل نیست و دیگران را خوار و ذلیل می شمارد و می کوشد تا بی هیچ دلیل و انگیزه ای به آنها آسیب برساند، همین رفتار را نیز درباره شما که به ظاهر دوست شماست انجام خواهد داد. از این رو خداوند برای بیان ملاک ها و معیارهای شناخت دشمن از دوست به بینش و نگرش و کردارهای عمومی شخص توجه می دهد و می گوید کسی که مردم را به کارهای ناروا و زشت فرامی خواند در حقیقت دوست شیطان و دشمن انسان است و می بایست از چنین افرادی پرهیز کرد. (بقره آیات ۱۶۸ و ۱۶۹) در حقیقت دعوت و تشویق مردم به فحشاء و زشتی، نشان دهنده باطن پلید شخص است که چنین رفتاری را نسبت به دوستان خویش نیز انجام می دهد. آیات ۲۰۴ و ۲۰۵ سوره بقره بیان می کند که فکر پلید و اندیشه ناپاک افراد به شکل فسادگری بروز می کند و کسانی که اهل فساد و تباهی هستند نسبت به همگان چنین تفکر و رفتاری دارند. از این رو می توان با نگاهی به رفتارهای فسادانگیز شخص دریافت که این شخص انسانی نیست که بتوان به وی اعتماد کرد و او را به عنوان دوست برگزید. خداوند در این آیات بیان می کند که این انسان ها به دلیل همان پلیدی اندیشه و فسادگریشان اقدام به نسل کشی می کنند و مردم را بی هیچ دلیل و برهان و حقی، نیست و نابود می سازند. رفتار ایشان آن چنان زشت و پلید و فسادانگیز است که تنها به دایره اذیت و آزار نسبت به هم نوعان ختم نمی شود بلکه چون برای هیچ چیزی ارزش و اهمیت و احترامی قائل نیستند و برای کسی جز خود حقوقی را نمی پذیرند، نسبت به تخریب و فساد محیط زیست نیز اقدام می کنند و می کوشند تا منابع زیستی بشر را هم نابود کنند. از این رو آنان را به دشمنان حرث و نسل معرفی می کند و هشدار می دهد که با آنان دوستی نورزیده بلکه مبارزه نمایند. راه دیگر تشخیص دوست از دشمن، توجه به گفتارها و سخنان وی است. کسی که بدزبان و زشت گفتار است نمی تواند انسانی پاک و قابل اطمینان و اعتماد باشد. لذا گفتار بغض آلود و کینه توزانه را می توان ملاکی برای شناخت دوست از دشمن قرار داد. (آل عمران آیه۱۱۸) خداوند در آیات۱۱۸ تا ۱۲۰سوره آل عمران، در بیان ملاک های دشمن شناسی به بدخواهی و آرزوی در رنج قرار گرفتن دیگران اشاره می کند و می گوید که این دسته از انسان ها به سبب بیماری درونی و بغضی که دارند همواره خواهان در رنج قرار گرفتن دیگران هستند و آسایش و آرامش را برای دیگری نمی خواهند. از این رو کاری می کنند که دیگران در رنج باشند این گونه است که تحریم اقتصادی و یا فرهنگی و انواع و اقسام مضایقات را درحق مردم دیگر تنها به سبب بغض انجام می دهند. این درحالی است که حتی نسبت به دوستان ظاهری خویش نیز رحم نمی کنند و آنان را در شرایط حساس تنها می گذارند و مانند دستمالی مصرف شده به دور می اندازند. شکستن هنجارهای اجتماعی یکی از روش های شناخت دوست از دشمن، گرایش به رفتارهای ضدهنجاری است. دشمن همواره می کوشد تا زمینه های بحران روحی و روانی ایجاد کند و آسایش و آرامش را سلب کند. از این رو بر نابهنجاری دامن می زند و دیگران را به سوی شکستن هنجارهای اجتماعی و معروف جامعه دعوت می کند. در این راستا خداوند در آیات ۱۶۸ و ۱۶۹ سوره بقره، دعوت به بدعت و تلاش برای واداشتن دیگران به کارهای ضدهنجاری و نابهنجار را از روش های دشمنان می شمارد و آن را ملاک دشمن شناسی معرفی میکند. نفاق دشمن دشمنان اصولاً اهل نفاق و دورویی هستند و هرگز ظاهر پلید خویش را نشان نمی دهند. آنان چهره خندان و شاد خویش را به شما نشان می دهند و دست دوستی به سوی شما دراز می کنند درحالی که در پس این چهره به ظاهر مهربان و دوست داشتنی، چهره دیگری نهان است که جز تباهی و هلاکت برای شما آرزو ندارد و از این که شما را به سلامت می بیند اندوهگین و خشمگین است. در دست دیگرش خنجری دارد که اگر به وی پشت کنید بر جان شما فرود می آورد و به هلاکت می افکند. و لذا خداوند در آیات مختلف بیان می دارد که دشمن، اهل نفاق و دورویی است و خود را آن چنان که هست نشان نمی دهد. وقتی به دشمن می نگری از رفتارهای خوب و پسندیده اش شگفت زده می شوی. همایش های انسان دوستانه برگزار می کند و مردم را به ظاهر به خیر و صلاح و اصلاح می خواند. به ظاهر از اصلاح گران واقعی نیز اصلاح گرتر است و از پاپ نیز کاتولیک تر خود را نشان می دهد از این رو خداوند می فرماید که از دیدن ایشان شگفت زده می شوید (منافقون آیه۴) از نظر ظاهری چنان نشان می دهند که نمی توان باطن آنان را شناخت ولی در عمل به خوبی نشان می دهند که دشمن واقعی انسان هستند. (آل عمران آیه۱۱۸و نیز نساء آیات ۸۱ و ۸۲ و منافقون آیه۴) آثار دشمنی باتوجه به آیات قرآنی می توان گفت که انسان بیش از آن که به سخنان کسی توجه کند می بایست به رفتارها و کردارهای او توجه کند؛ زیرا شخص در اعمال خویش دیر و یا زود باطن خویش را آشکار می سازد. بنابراین نباید فریب ظاهر شخص را خورد و در دام او افتاد. اذیت و آزار دیگران (ممتحنه آیه۲) بی عدالتی(مائده آیه۸) تعدی و تجاوز به حقوق دیگران (مائده آیه۲) توهین و تحقیر دیگران به ویژه هنگامی که در سلطه و قدرت هستند (ممتحنه آیه۲) جدال و درگیری(زخرف آیه۵۷و ۵۸) گمراه کردن دیگران (قصص آیه۱۵) مکر و حیله (یوسف آیه۵) فریبکاری و گول زدن (اعراف آیه۲۲) جنگ و خون ریزی و فساد و تباهی و نسل کشی (آل عمران آیه۱۰۳) و نابود کردن جوامع (همان) از مهم ترین آثار عمومی دشمنی است که خود را بروز می دهد. به هر حال دشمن شناسی امری است لازم که باید بدان توجه شود و برای دست یابی به مصادیق آن به ملاک های پیش گفته دقت و اهتمام ویژه ای مبذول شود تا در دام دشمنان دوست نما قرار نگیریم. منبع: samamos.com